کورتیزول

کورتیزول

آزمایش سطح کورتیزول در خون. کورتیزول هورمونی است که در متابولیسم پروتئین ها، لیپیدها و کربوهیدرات ها نقش دارد. این بر سطح گلوکز خون تأثیر می گذارد، به حفظ فشار خون کمک می کند و به تنظیم سیستم ایمنی بدن کمک می کند. بیشتر کورتیزول در خون به پروتئین متصل است. تنها درصد کمی “رایگان” و از نظر بیولوژیکی فعال است. کورتیزول آزاد در ادرار ترشح می شود و در بزاق وجود دارد. این آزمایش میزان کورتیزول را در خون، ادرار یا بزاق اندازه گیری می کند.

سطح کورتیزول در خون

سطح کورتیزول در خون (و همچنین ادرار و بزاق) به طور معمول در یک الگوی “تغییرات روزانه” افزایش و کاهش می یابد. در اوایل صبح به اوج خود می رسد، سپس در طول روز کاهش می یابد و در نیمه شب به پایین ترین سطح خود می رسد. این الگو می‌تواند زمانی که فرد شیفت‌های نامنظم (مانند شیفت شب) کار می‌کند و در ساعات مختلف روز می‌خوابد تغییر کند، و زمانی که بیماری یا شرایطی تولید کورتیزول را محدود یا تحریک می‌کند، می‌تواند مختل شود.

کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی، دو اندام مثلثی شکل که در بالای کلیه ها قرار دارند، تولید و ترشح می شود. تولید این هورمون توسط هیپوتالاموس در مغز و توسط غده هیپوفیز، اندام کوچکی که در زیر مغز قرار دارد، تنظیم می شود. هنگامی که سطح کورتیزول خون کاهش می یابد، هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) را آزاد می کند که غده هیپوفیز را برای تولید ACTH (هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک) هدایت می کند. ACTH غدد فوق کلیوی را برای تولید و آزادسازی کورتیزول تحریک می کند. برای اینکه مقادیر مناسب کورتیزول ساخته شود، هیپوتالاموس، هیپوفیز و غدد فوق کلیوی باید به درستی کار کنند.

افزایش تولید کورتیزول

به گروهی از علائم و نشانه هایی که با سطح بالای غیرطبیعی کورتیزول دیده می شود، سندرم کوشینگ گفته می شود. افزایش تولید کورتیزول ممکن است با موارد زیر مشاهده شود:

تجویز مقادیر زیادی از هورمون های گلوکوکورتیکواستروئیدی (مانند پردنیزون، پردنیزولون یا دگزامتازون) برای درمان انواع شرایط، مانند بیماری خود ایمنی و برخی تومورها.

تومورهای تولید کننده ACTH در غده هیپوفیز و/یا در سایر قسمت های بدن

افزایش تولید کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی، به دلیل تومور یا به دلیل رشد بیش از حد بافت های آدرنال (هیپرپلازی)

به ندرت، با تومورهایی در قسمت های مختلف بدن که CRH تولید می کنند

کاهش تولید کورتیزول ممکن است با موارد زیر مشاهده شود:

غده هیپوفیز کم کار یا تومور غده هیپوفیز که تولید ACTH را مهار می کند. این به عنوان نارسایی ثانویه آدرنال شناخته می شود.

غدد آدرنال ضعیف یا آسیب دیده (نارسایی آدرنال) که تولید کورتیزول را محدود می کند. این نارسایی اولیه آدرنال نامیده می شود و به عنوان بیماری آدیسون نیز شناخته می شود.

پس از قطع درمان با هورمون های گلوکوکورتیکواستروئیدی، به خصوص اگر خیلی سریع پس از یک دوره طولانی مصرف قطع شود

نمونه برای آزمایش چگونه جمع آوری می شود؟

به طور معمول، خون از ورید بازو گرفته می شود، اما گاهی اوقات ممکن است ادرار یا بزاق آزمایش شود. آزمایش خون کورتیزول ممکن است در حدود ساعت ۸ صبح، زمانی که کورتیزول باید در اوج خود باشد، و دوباره در حدود ساعت ۴ بعد از ظهر، زمانی که سطح باید به میزان قابل توجهی کاهش یافته باشد، گرفته شود.

گاهی اوقات یک نمونه استراحت برای اندازه گیری کورتیزول در زمانی که باید در پایین ترین سطح خود باشد (درست قبل از خواب) به دست می آید. این اغلب با اندازه گیری کورتیزول در بزاق به جای خون انجام می شود تا نمونه برداری آسان تر شود. بزاق برای آزمایش کورتیزول معمولاً با قرار دادن یک سواب در دهان و چند دقیقه صبر کردن در زمانی که سواب از بزاق اشباع می شود جمع آوری می شود. دریافت بیش از یک نمونه به پزشک اجازه می دهد تا الگوی روزانه ترشح کورتیزول (تغییر روزانه) را ارزیابی کند.

گاهی اوقات ادرار برای کورتیزول آزمایش می شود. این معمولاً مستلزم جمع آوری تمام ادرار تولید شده در طول شبانه روز (ادرار ۲۴ ساعته) است، اما گاهی اوقات ممکن است بر روی یک نمونه ادرار جمع آوری شده در صبح انجام شود.

آیا برای اطمینان از کیفیت نمونه به آمادگی آزمایشی نیاز است؟

ممکن است مقداری آماده سازی آزمایش مورد نیاز باشد. هر دستورالعملی را که در مورد زمان جمع آوری نمونه، استراحت، و/یا هر آماده سازی پیش آزمون خاص دیگر داده شده است، دنبال کنید.

آزمایش بزاق نیاز به دقت ویژه در گرفتن نمونه دارد. ممکن است به شما دستور داده شود که برای مدتی (ممکن است بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه) قبل از آزمایش از خوردن، نوشیدن یا مسواک زدن خودداری کنید. هر دستورالعمل خاصی را که ارائه شده است دنبال کنید.

آزمایش تحریک یا سرکوب مستلزم آن است که شما یک نمونه خون اولیه گرفته و سپس مقدار مشخصی از دارو داده شود. نمونه خون بعدی در زمان های مشخص گرفته می شود.

سوالات متداول

چگونه استفاده می شود؟

آزمایش کورتیزول ممکن است برای کمک به تشخیص سندرم کوشینگ، وضعیتی مرتبط با کورتیزول اضافی، یا برای کمک به تشخیص نارسایی آدرنال یا بیماری آدیسون، شرایط مرتبط با کمبود کورتیزول، استفاده شود. کورتیزول هورمونی است که در متابولیسم پروتئین ها، لیپیدها و کربوهیدرات ها و سایر عملکردها نقش دارد. به طور معمول، سطح کورتیزول در خون در یک الگوی “تغییرات روزانه” افزایش و کاهش می یابد، در اوایل صبح به اوج خود می رسد، سپس در طول روز کاهش می یابد و در حدود نیمه شب به پایین ترین سطح خود می رسد.

کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی تولید و ترشح می شود. تولید این هورمون توسط هیپوتالاموس در مغز و توسط غده هیپوفیز، اندام کوچکی که در زیر مغز قرار دارد، تنظیم می شود. هنگامی که سطح کورتیزول خون کاهش می یابد، هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) را آزاد می کند که غده هیپوفیز را برای تولید ACTH (هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک) هدایت می کند. ACTH غدد فوق کلیوی را برای تولید و آزادسازی کورتیزول تحریک می کند. برای اینکه مقادیر مناسب کورتیزول ساخته شود، هیپوتالاموس، هیپوفیز و غدد فوق کلیوی باید به درستی کار کنند.

بیشتر کورتیزول در خون به پروتئین متصل است. تنها درصد کمی “رایگان” و از نظر بیولوژیکی فعال است. آزمایش کورتیزول خون هم کورتیزول متصل به پروتئین و هم کورتیزول آزاد را ارزیابی می کند در حالی که آزمایش ادرار و بزاق فقط کورتیزول آزاد را ارزیابی می کند که باید با سطح کورتیزول آزاد در خون مرتبط باشد. سطوح متعدد کورتیزول خون و/یا بزاق جمع آوری شده در زمان های مختلف، مانند ساعت ۸ صبح و ۴ بعد از ظهر، می تواند برای ارزیابی سطوح کورتیزول و تغییرات روزانه استفاده شود. یک نمونه کورتیزول ادرار ۲۴ ساعته تغییرات روزانه را نشان نمی دهد. این مقدار کل کورتیزول غیر محدود دفع شده در ۲۴ ساعت را اندازه گیری می کند.

اگر سطح غیرطبیعی کورتیزول تشخیص داده شود، یک پزشک آزمایشات بیشتری را برای کمک به تایید یافته ها و کمک به تعیین علت آن انجام می دهد:

آزمایش برای تولید بیش از حد کورتیزول

اگر فردی سطح کورتیزول خون بالایی داشته باشد، یک پزشک ممکن است آزمایشات بیشتری را برای تأیید اینکه کورتیزول بالا واقعاً غیر طبیعی است (و نه صرفاً به دلیل افزایش استرس یا استفاده از داروهای مشابه کورتیزول) انجام دهد. این آزمایش اضافی ممکن است شامل اندازه‌گیری کورتیزول ادرار ۲۴ ساعته، انجام آزمایش سرکوب دگزامتازون در طول شب، و/یا جمع‌آوری نمونه بزاق قبل از بازنشستگی به منظور اندازه‌گیری کورتیزول در زمانی باشد که باید به کمترین میزان خود برسد. کورتیزول ادرار نیاز به جمع آوری ادرار در یک دوره زمانی معین، معمولاً ۲۴ ساعته دارد. از آنجایی که ACTH توسط غده هیپوفیز در نبض ها ترشح می شود، این آزمایش به تعیین اینکه آیا سطح بالای کورتیزول خون نشان دهنده افزایش واقعی است یا خیر کمک می کند.

سرکوب دگزامتازون: آزمایش سرکوب دگزامتازون شامل تجزیه و تحلیل یک نمونه پایه برای کورتیزول، سپس دادن دگزامتازون خوراکی (یک گلوکوکورتیکوئید مصنوعی) و اندازه‌گیری سطح کورتیزول در نمونه‌های زمان‌بندی‌شده بعدی است. دگزامتازون تولید ACTH را سرکوب می کند و اگر منبع اضافی استرس باشد، باید تولید کورتیزول را کاهش دهد.

جمع آوری نمونه بزاق برای اندازه گیری کورتیزول یک راه راحت برای تعیین اینکه آیا ریتم طبیعی تولید کورتیزول تغییر می کند یا خیر. اگر یک یا چند مورد از این آزمایش‌ها تولید غیرطبیعی کورتیزول را تأیید کند، ممکن است آزمایش‌های اضافی شامل اندازه‌گیری ACTH، تکرار آزمایش سرکوب دگزامتازون با استفاده از دوزهای بالاتر و تصویربرداری رادیولوژیک تجویز شود.

آزمایش برای تولید ناکافی کورتیزول

اگر پزشک مشکوک باشد که غدد فوق کلیوی ممکن است کورتیزول کافی تولید نکند یا اگر آزمایشات خون اولیه نشان دهنده تولید ناکافی کورتیزول باشد، پزشک ممکن است آزمایش تحریک ACTH را تجویز کند.

تحریک ACTH

این آزمایش شامل اندازه گیری سطح کورتیزول در خون فرد قبل و بعد از تزریق ACTH مصنوعی است. اگر غدد آدرنال به طور طبیعی کار کنند، سطح کورتیزول با تحریک ACTH افزایش می یابد. اگر آنها آسیب ببینند یا به درستی کار نکنند، سطح کورتیزول پایین خواهد بود. یک نسخه طولانی‌تر از این آزمایش (۱ تا ۳ روز) ممکن است برای کمک به تمایز بین نارسایی غده فوق کلیوی و هیپوفیز انجام شود.

چه زمانی انجام داده می شود؟

آزمایش کورتیزول ممکن است زمانی تجویز شود که فرد علائمی داشته باشد که نشان دهنده سطح بالای کورتیزول و سندرم کوشینگ باشد، مانند

• فشار خون بالا (فشار خون بالا)
• قند خون بالا (گلوکز)
• چاقی، به خصوص در تنه
• پوست شکننده
• رگه های بنفش روی شکم
• تحلیل رفتن و ضعف عضلانی
• پوکی استخوان

زمانی که زنان قاعدگی نامنظم دارند و موهای صورتشان افزایش می یابد، ممکن است آزمایش انجام شود. کودکان ممکن است تاخیر در رشد و کوتاهی قد داشته باشند.

علائم حاکی از سطح پایین کورتیزول

این آزمایش ممکن است زمانی تجویز شود که فردی دارای علائم حاکی از سطح پایین کورتیزول، نارسایی آدرنال یا بیماری آدیسون باشد، مانند:

• کاهش وزن
• ضعف عضلانی
• خستگی
• فشار خون پایین
• درد شکم

لکه های تیره پوست (این در بیماری آدیسون رخ می دهد اما نارسایی ثانویه آدرنال نیست)

گاهی اوقات کاهش تولید همراه با یک عامل استرس زا می تواند باعث بحران آدرنال شود که می تواند تهدید کننده زندگی باشد و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. علائم بحران ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• شروع ناگهانی درد شدید در ناحیه کمر، شکم یا پاها
• استفراغ و اسهال، در نتیجه کم آبی بدن
• فشار خون پایین (هیپوتانسیون)
• از دست دادن هوشیاری

آزمایش سرکوب یا تحریک زمانی تجویز می شود که یافته های اولیه غیر طبیعی باشد. آزمایش کورتیزول ممکن است در فواصل زمانی پس از تشخیص سندرم کوشینگ یا بیماری آدیسون برای نظارت بر اثربخشی درمان تجویز شود.

نتیجه این تست چه چیزی را نشان می دهد؟

به طور معمول، سطح کورتیزول هنگام خواب بسیار پایین است و دقیقاً بعد از بیدار شدن در بالاترین حد خود قرار دارد، اگرچه اگر فرد در روزهای مختلف در شیفت های چرخشی کار کند و در ساعات مختلف بخوابد، این الگو تغییر می کند.

افزایش یا طبیعی بودن سطح کورتیزول بلافاصله پس از بیدار شدن به همراه سطحی که در زمان خواب کاهش نمی یابد، نشان دهنده کورتیزول بیش از حد و سندرم کوشینگ است. اگر این کورتیزول اضافی پس از آزمایش سرکوب دگزامتازون یک شبه سرکوب نشود، یا اگر کورتیزول ادرار ۲۴ ساعته بالا باشد، یا اگر سطح کورتیزول بزاق اواخر شب بالا باشد، نشان می‌دهد که کورتیزول اضافی ناشی از افزایش غیرطبیعی تولید ACTH است. توسط هیپوفیز یا تومور خارج از هیپوفیز یا تولید غیر طبیعی توسط غدد فوق کلیوی. آزمایشات اضافی به تعیین علت دقیق کمک می کند.

اگر کورتیزول کافی وجود نداشته باشد و فرد مورد آزمایش به آزمایش تحریک ACTH پاسخ دهد، احتمالاً مشکل به دلیل تولید ناکافی ACTH توسط هیپوفیز است. اگر فرد به تست تحریک ACTH پاسخ ندهد، احتمال اینکه مشکل در غدد فوق کلیوی باشد بیشتر است. اگر غدد آدرنال به دلیل اختلال عملکرد هیپوفیز و/یا تولید ناکافی ACTH کم کار باشند، گفته می شود که فرد دچار نارسایی ثانویه آدرنال است. اگر کاهش تولید کورتیزول به دلیل آسیب آدرنال باشد، گفته می شود که فرد به نارسایی اولیه آدرنال یا بیماری آدیسون مبتلا است.

هنگامی که یک ناهنجاری شناسایی شد و با غده هیپوفیز، غدد فوق کلیوی یا علل دیگر مرتبط شد، پزشک ممکن است از آزمایشات دیگری مانند سی تی (توموگرافی کامپیوتری) یا اسکن MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) برای تعیین منبع اضافی استفاده کند. (مانند تومور هیپوفیز، آدرنال یا سایر تومورها) و ارزیابی میزان آسیب به غدد.

آیا چیز دیگری هست که باید بدانم؟

مشابه افراد مبتلا به نارسایی آدرنال، افراد مبتلا به بیماری به نام هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) سطح کورتیزول پایینی دارند و به تست های تحریک ACTH پاسخ نمی دهند. اندازه گیری کورتیزول یکی از تست هایی است که ممکن است برای کمک به ارزیابی فرد از نظر CAH مورد استفاده قرار گیرد.

گرما، سرما، عفونت، ضربه، ورزش، چاقی و بیماری های ناتوان کننده می توانند بر غلظت کورتیزول تأثیر بگذارند. بارداری، استرس جسمی و روحی و بیماری می تواند سطح کورتیزول را افزایش دهد. سطح کورتیزول نیز ممکن است در نتیجه پرکاری تیروئید یا چاقی افزایش یابد. تعدادی از داروها نیز می توانند سطوح را افزایش دهند، به ویژه قرص های ضد بارداری خوراکی (قرص های ضد بارداری)، هیدروکورتیزون (شکل مصنوعی کورتیزول)، و اسپیرونولاکتون.

سطح کورتیزول بزرگسالان کمی بالاتر از کودکان است.

کم کاری تیروئید ممکن است سطح کورتیزول را کاهش دهد. داروهایی که ممکن است سطوح را کاهش دهند شامل برخی از هورمون های استروئیدی هستند.

آزمایش کورتیزول بزاقی بیشتر برای کمک به تشخیص سندرم کوشینگ و اختلالات مرتبط با استرس استفاده می شود، اما هنوز برای انجام آن به تخصص تخصصی نیاز دارد.

آیا به هر دو آزمایش (خون و ادرار) نیاز دارم یا یکی بهتر از دیگری است؟

اگر پزشک شما به سندرم کوشینگ مشکوک باشد، معمولاً هم خون و هم ادرار آزمایش می شوند زیرا اطلاعات تکمیلی را ارائه می دهند. کورتیزول خون راحت‌تر جمع‌آوری می‌شود، اما بیشتر از آزمایش ادرار ۲۴ ساعته تحت تأثیر استرس قرار می‌گیرد. گاهی اوقات ممکن است کورتیزول بزاقی به جای کورتیزول خون آزمایش شود.

چگونه بفهمم که سطح بالای کورتیزول فقط ناشی از استرس نیست؟

چندین رویکرد وجود دارد که ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما می تواند اتخاذ کند. ساده ترین آن شامل تکرار تست ها در زمانی است که استرس کمتری دارید. ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما همچنین می‌تواند به شما دوزهای مختلفی از دارویی بدهد که جایگزین کورتیزول (معمولا دگزامتازون) می‌شود تا ببیند آیا این باعث کاهش سطح کورتیزول شما می‌شود یا خیر. برای تشخیص اینکه آیا استرس یا بیماری باعث افزایش سطح کورتیزول می شود، اغلب آزمایش های متعددی در آزمایشگاه لازم است.