آزمایشات کم خونی

کم خونی، از بیماری های رایجی است که در زنان ، مردان و هر گروه سنی می تواند بروز پیدا کند و هر نژادی را مبتلا سازد. در واقع کم خونی به صورت حاد می تواند، خطرات جبران ناپذیری داشته باشد. به گونه ای که بروز این بیماری بر روی سلامت فرد تاثیر گذار بوده و در عملکرد بخش های مختلف از بدن اختلال ایجاد خواهد کرد.

به همین منظور لازم است که برای تشخیص زود هنگام  این بیماری و بنابر تشخیص پزشک، آزمایشات مربوط به کم خونی داده شود تا با بررسی نتایج به دست آمده از آزمایشگاه، فرد بیمار توسط پزشک معالج معاینه گردد.

بنابراین به منظور افزایش سطح آگاهی افراد، در این مقاله تمامی آزمایشات مربوط به کم خونی مورد بررسی قرار می گیرد.

آزمایش CBC

شمارش کامل خون یا آزمایش CBC از دیگر  نمونه های آزمایش خون بوده که به تشخیص شمار زیادی از بیماری ها کمک می‌ کند.

دراین آزمایش افزایش یا کاهش تعداد گلبول های خون  مشخص می گردد. البته باید در نظر گرفت که میزان طبیعی گلبول خون با توجه به سن و جنسیت تغییر کرده و نتیجه نهایی در جواب این آزمایش خون مشخص می‌ شود.

در واقع آزمایش CBC به مقدار زیادی در تشخیص بیماری های مختلفی نظیر کم خونی، عفونت و غیره کمک می ‌کند. در ضمن برای انجام این آزمایش نیاز به ناشتا فرد بودن نیست.

آزمایش PBS

هر گونه مورد غیرطبیعی در تعداد یا شکل سلول‌ های خونی می ‌تواند بر روند انتقال اکسیژن توسط خون تاثیر گذار باشد. زمانی که تعداد سلول ‌های خونی و شکل ظاهری آن‌ ها طبیعی باشد ، لکه ‌گذاری خون نرمال است.

اما اگر در اندازه (بزرگی و کوچکی)، شکل، رنگ و تعداد سلول ‌های خونی موارد غیرطبیعی مشاهده شود ، لکه ‌گذاری خون غیرطبیعی بوده و نیاز به مشورت با پزشک معالج خواهد داشت.

برای انجام این آزمایش، نیاز به ناشتایی نمی باشد. البته ممکن است استفاده از دارویی های خاص، نظیر مکمل ها و ویتامین ها ممکن است در نتایج آزمایش تاثیر داشته باشد.

آزمایش Fe

آزمایش آهن خون معمولاً با دیگر آزمایش‌ های آهن از جمله آزمایش فریتین سرم، آزمایش ترانسفرین و آزمایش ظرفیت کل اتصال به آهن (TIBC) بررسی می‌ شود.

این تست‌ها معمولا به صورت هم زمان انجام می‌ شوند تا کمبود یا ازدیاد آهن بدن مورد بررسی قرار گیرد. در واقع  با اندازه گیری آهن سرم می توان میزان آهن موجود در گردش خون را تعیین کرد. در فردی که مبتلا به کم خونی فقر آهن است، میزان آهن سرم کاهش می یابد.

برای انجام این آزمایش نیاز به ناشتا بودن مراجعه کننده، به مدت ۸ الی ۱۲ ساعت می باشد.  هم چنین قبل از انجام آزمایش، باید از مصرف قرص آهن خودداری نمود.

آزمایش ferr

در حقیقت فریتین (فرم ذخیره شده آهن در بدن) به طور معمول در داخل سلول های بدن یافت می شود، فقط مقدار کمی در خون وجود دارد. سطح فریتین در زمان کمبود آهن، پایین تر از مقدار نرمال می باشد.

آزمایش فریتین که با نام  اختصاری آزمایش ferr شناخته شده است، به منظور آگاهی از سطح آهن ذخیره شده در بدن افراد انجام می شود.

به گونه ای که اگر در آزمایش مربوط به شمارش خون ،هموگلوبین و هماتوکریت کم بود ، به خصوص اگر گلبول های قرمز خون کوچکتر و کم رنگ تر از حد طبیعی  باشند ، نشان می دهد که کم خونی به دلیل کمبود آهن می باشد.

هم چنین انجام این آزمایش نیازی به ناشتایی ندارد. اما برای انجام آن باید ۲۴ ساعت قبل از آزمایش از مصرف داروهای حاوی آهن  خودداری نمود.

آزمایش TIBC

تست ظرفیت اتصال آهن کامل (TIBC) نوعی آزمایش خون است که ظرفیت اتصال کل آهن موجود در جریان خون را اندازه گیری کرده و در راستای بررسی توانایی بدن در انتقال آهن درون خون، وجود کم ‌خونی و جهت تأیید علت التهاب بعضی از اندام ‌ها و وجود علائمی ‌از بیماری‌ های مختلف این آزمایش انجام می شود.

پزشکان عموما این آزمایش را برای بررسی شرایط پزشکی که باعث سطح غیر طبیعی آهن و مشاهده علائم  کم خونی است، تجویز می کنند.

در ضمن برای انجام این آزمایش لازم است که ۱۲ ساعت قبل از انجام آن از مکمل های آهن استفاده نکنید و از آن جایی که میزان آهن در طول روز متغییر می باشد، بنابراین بهتر است که آزمایش آهن را صبح ها زمانی که سطح آهن در بالاترین حد ممکن است، انجام داد.

آزمایش ترانسفرین (TF)

ترانسفرین  مهم‌ ترین پروتئین حمل کننده آهن پلاسما می باشد. در حقیقت ترانسفرین یک APR (پروتئین فاز حاد) منفی بوده و مقادیر پایین آن همراه با کاهش آلبومین، β لیپوپروتئین و پرآلبومین در عفونت‌ها و بدخیمی‌ها قابل مشاهده است. در حالی که  مقادیر بالای ترانسفرین بستگی به توانایی بدن برای مبارزه با عفونت خواهد داشت.

از این رو اشباع ترانسفرین به منظور آگاهی از وجود شرایط کمبود آهن مانند بیماری آنمی کمبود آهن وهم چنین تشخیص شرایط افزایش آهن مانند هموکروماتوزیز انجام می گیرد.

در ضمن این آزمایش نیازی به ناشتایی و محدودیت رژیم غذایی ندارد.

آزمایش ویتامین B12

ویتامین B12 (کوبالامین)، از دسته ویتامین های گروه B می باشد. در واقع این ویتامین به همراه ویتامین B9 (فولات) و ویتامین C در ساخت پروتئین های جدید نقش دارند.  این ویتامین ها برای تشکیل گلوبول های قرمز و گلبول های سفید طبیعی خون، ترمیم بافت ها و سلول ها و هم چنین سنتز DNA ضروری هستند.

البته لازم به ذکر است، بدن انسان قادر به تولید ویتامین B12 و B9 نیست، بنابراین این ویتامین ها باید از طریق رژیم غذایی تأمین شوند.

از این رو تست ویتامین B12 ، برای تشخیص بیماری کم خونی، امری لازم و ضروری می باشد.  البته  قبل از انجام این تست باید شرایط  ناشتایی رعایت شود. اما در صورتی که برای بیمار ویتامین B12 به صورت تزریقی یا خوراکی  تجویز شده باشد، باید ابتدا آزمایش انجام گردد و سپس ویتامین B12 مصرف گردد.

آزمایش folat(9B)

آزمایش folat  که با عنوان آزمایش اسید فولیک هم شناخته شده است، از دیگر آزمایش های مربوط به کم خونی می باشد. زیرا وجود اسید فولیک در بدن، برای عملکرد طبیعی گلبول های قرمز و سفید و هم چنین برای تولید ژن های سلولی  نیاز می باشد.

از این رو زمانی که نتیجه آزمایش CBC غیرطبیعی باشد یا علائم کم خونی در فرد مشاهده شود، پزشک  معالج انجام این آزمایش را به فرد بیمار توصیه خواهد کرد.

در ضمن قبل از انجام این آزمایش بهتر است که ۸ ساعت ناشتایی رعایت شده و هم چنین قبل از انجام آزمایش باید از مصرف مشروبات الکلی پرهیز گردد.

آزمایش stool ob

این آزمایش، خون مخفی در مدفوع را نشان خواهد داد و از آن جایی که وجود مقدار کم خون در مدفوع می  تواند طبیعی باشد، بنابراین آزمایش stool ob  به گونه ای طراحی شده تا مقدار بيشتر خون را تشخيص دهد.

آزمايش خون مخفی مدفوع احتياج به جمع آوری ۳ نوبت نمونه مدفوع دارد. برای انجام این آزمایش معمولا مقدار کمی از مدفوع توسط اپليکاتور جمع آوری می شود.

البته باید به این نکته توجه داشت که نمونه های مدفوع بايد در روزهای جداگانه گرفته شود، چون در برخی از بیماری های روده بزرگ، ممکن است خونريزی به صورت دائمی نباشد.

انواع تست کم خونی

شمارش کامل خون (CBC) بخشی ضروری از آزمایش کم خونی است. این آزمایش انواع مختلف سلول های خون را اندازه گیری می کند. اغلب به عنوان بخشی از یک معاینه معمول و در تشخیص مشکلات سلامتی استفاده می شود و می تواند وجود کم خونی را آشکار کند.

CBC مقدار سلول های مختلف خون و همچنین پروتئینی به نام هموگلوبین را در خون تجزیه و تحلیل می کند. آزمایش‌های دیگری که در جداول زیر توضیح داده شده‌اند، ممکن است بسته به نتایج CBC، علائم و سابقه سلامتی شما تجویز شوند.

آزمایش های اضافی می تواند به شناسایی نوع و علت کم خونی کمک کند، اما اکثر بیماران نیازی به آزمایش های گسترده ندارند. پزشک شما در بهترین موقعیت برای بررسی این که کدام آزمایش در شرایط شما مرتبط است.

از آنجایی که کم خونی یک اختلال خونی است، می توان از آزمایشات مختلفی مانند آزمایشات جدول زیر برای تجزیه و تحلیل عمیق اجزای مختلف خون استفاده کرد. آزمایشاتی مانند اسمیر خون، دیفرانسیل گلبول های سفید و شمارش رتیکولوسیت ها اغلب می توانند به ارزیابی کم خونی پس از CBC غیرطبیعی کمک کنند. سایر آزمایش‌های خون فهرست‌شده ممکن است در شرایط خاص‌تر لازم باشد:

 

آزمایشات مربوط به انواع، تعداد و عملکرد سلول های خونی
آنچه را اندازه گیری می کند	نمونه تست	نام تست
تعداد، اندازه و نوع سلول های خونی مختلف	خون	لکه خون
تعداد انواع مختلف گلبول های سفید	خون	افتراقی
تعداد رتیکولوسیت ها که گلبول های قرمز تازه تشکیل شده هستند	خون	تعداد رتیکولوسیت

در برخی از انواع کم خونی، گلبول های قرمز خون سریعتر از جایگزینی آنها تخریب می شوند. آزمایش‌های زیر ممکن است برای اندازه‌گیری تجزیه غیرطبیعی گلبول‌های قرمز استفاده شود:

آزمایشات مربوط به افزایش تخریب گلبول های قرمز خون
آنچه را اندازه گیری می کند							نمونه تست	نام تست
مقدار انواع مختلف هموگلوبین، پروتئین موجود در گلبول های قرمز						خون		ارزیابی هموگلوبینوپاتی
پروتئینی که می تواند منعکس کننده تخریب گلبول های قرمز باشد					خون			هاپتوگلوبین خون
آنزیمی که می تواند نشانه ای از آسیب بافتی و تخریب گلبول های قرمز باشد				خون				لاکتات دهیدروژناز (LD)
آسیب پذیری گلبول های قرمز در برابر شکستن			خون					تست شکنندگی اسمزی
آنزیمی که به جلوگیری از تجزیه گلبول های قرمز خون کمک می کند		خون						G6PD
آیا گلبول های قرمز توسط آنتی بادی های سیستم ایمنی مورد حمله قرار می گیرند	خون							آزمایش آنتی گلوبولین مستقیم

کم خونی می تواند به دلیل از دست دادن خون ناشناس رخ دهد. در صورت مشکوک شدن به این علت، آزمایشاتی مانند مواردی که در جدول زیر آمده است ممکن است به دنبال نشانه های از دست دادن خون به خصوص در سیستم گوارش باشد.

آزمایشات مربوط به از دست دادن خون بالقوه
آنچه را اندازه گیری می کند			نمونه تست	نام تست
آثار خون			مدفوع	آزمایش خون مخفی مدفوع (FOBT)
ردپای پروتئین از خون		مدفوع		آزمایش ایمونوشیمیایی مدفوع (FIT)
وجود باکتری که می تواند باعث زخم و خونریزی گوارشی شود	مدفوع، تنفس یا بیوپسی			آزمایش هلیکوباکتر پیلوری

کم خونی همچنین می تواند در کنار پلاکت های پایین، که سلول های خونی هستند که به تشکیل لخته های خون و توقف خونریزی کمک می کنند، رخ دهد. چندین آزمایش می تواند به اندازه گیری انعقاد خون کمک کند:

آزمایشات مربوط به انعقاد خون
آنچه را اندازه گیری می کند	نمونه تست	نام تست
پروتئین هایی که در تشکیل لخته های خون نقش دارند	خون	زمان ترومبوپلاستین جزئی
زمان لازم برای فرآیندهای معمولی تشکیل لخته خون	خون	زمان ترومبین (TT)
پروتئین هایی که بر لخته شدن خون تأثیر می گذارند	خون	زمان پروترومبین و نسبت نرمال شده بین المللی (PT/INR)

آهن برای ایجاد گلبول های قرمز ضروری است و کاهش مقدار آهن شایع ترین علت کم خونی است. برای تشخیص کمبود آهن می توان از چندین آزمایش استفاده کرد:

تست های مربوط به کمبود آهن
آنچه را اندازه گیری می کند		نمونه تست	نام تست
سطوح آهن		خون	آهن سرم
پروتئینی که میزان آهن ذخیره شده در سلول ها را منعکس می کند.		خون	فریتین
پروتئین هایی که به آهن متصل می شوند و به حمل آهن در خون کمک می کنند.		خون	ترانسفرین و ظرفیت اتصال کل آهن (TIBC)
پروتئین هایی که اغلب با سطح آهن در خون مرتبط هستند.	خون		گیرنده ترانسفرین محلول (sTfR)

بدن شما برای ایجاد گلبول های قرمز به ویتامین های خاصی نیاز دارد. در صورتی که پزشک شما این موضوع را علت احتمالی کم خونی در مورد شما بداند ممکن است آزمایشات مربوط به کمبود مواد مغذی تجویز شود.

تست های مربوط به کمبود مواد مغذی
آنچه را اندازه گیری می کند	نمونه تست	نام تست
سطح ویتامین B12 و فولات (ویتامین B9)	خون	آزمایش ویتامین B12 و اسید فولیک
سطوح اسیدی که می تواند کمبود B12 را منعکس کند	خون	متیل مالونیک اسید (MMA)
سطوح یک اسید آمینه که می تواند نشانه های اولیه کمبود ویتامین را منعکس کند	خون یا ادرار	هموسیستئین
پروتئین خاصی که می تواند بر توانایی بدن در جذب ویتامین B12 تأثیر بگذارد	خون	آنتی بادی فاکتور داخلی
پروتئین خاصی که می تواند بر توانایی بدن در جذب ویتامین B12 تأثیر بگذارد	خون	آنتی بادی سلول جداری

سایر شرایط پزشکی می تواند باعث کم خونی شود. آزمایش‌ها ممکن است به منظور بررسی بیماری‌های زمینه‌ای که بر اندام‌های اصلی و سایر سیستم‌های بدن تأثیر منفی می‌گذارند استفاده شوند

	تست های مربوط به سلامت بدن و عملکرد اندام ها
	آنچه را اندازه گیری می کند						نمونه تست	نام تست
	۱۴ عنصر مختلف مرتبط با متابولیسم، عملکرد کلیه و عملکرد کبد						خون	پانل متابولیک جامع (CMP)
	پروتئین های مختلف، آنزیم ها و سایر شاخص های سلامت کبد					خون		پانل کبدی
	الکترولیت ها، مواد معدنی، پروتئین ها و سایر ترکیباتی که سلامت کلیه ها را منعکس می کنند				خون			پانل کلیه (کلیه)
	پروتئین مربوط به التهاب در بدن			خون				C پروتئین واکنشی (CRP)
	سطوح فلزات سنگین بالقوه سمی از جمله سرب، جیوه و آرسنیک که می تواند بر مغز استخوان تاثیر بگذارد.		خون یا ادرار					تست فلزات سنگین
تصویربرداری اولتراسوند از اندام های شکمی را ارائه می دهد		N/A						سونوگرافی شکم

برخی از انواع عفونت ها توانایی بدن برای حفظ تعداد سالم گلبول های قرمز خون را مختل می کنند. در صورتی که اعتقاد بر این باشد که این یکی از دلایل بالقوه کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون است، ممکن است پزشک شما علائم یکی از این عفونت‌ها را آزمایش کند:

تست های مربوط به عفونت های بالقوه
آنچه را اندازه گیری می کند	نمونه تست	نام تست
آنتی ژن ها یا آنتی بادی های مرتبط با عفونت HIV	خون یا بزاق	HIV
آنتی بادی های EBV	خون	ویروس اپشتین بار (EBV)
آنتی بادی های CMV	خون، خلط یا مایعات دیگر	سیتومگالوویروس (CMV)

انجام آزمایش کم خونی

آزمایش کم خونی معمولاً در مطب پزشک، آزمایشگاه یا بیمارستان انجام می شود.

اکثر آزمایشات برای کم خونی شامل نمونه خونی است که از بازوی شما با استفاده از سوزن یا با نیش انگشت گرفته می شود.کم خونی را می توان در آزمایش خون معمولی تشخیص داد، یا ممکن است پس از مشاهده علائم منطبق با کم خونی، آزمایش های کم خونی تجویز شود. افرادی که برای کم خونی تحت درمان قرار می گیرند ممکن است آزمایشات بعدی را برای نظارت بر پاسخ آنها به درمان انجام دهند. هرکسی که علائم کم خونی یا سایر نگرانی‌های مربوط به این بیماری را دارد باید با پزشک خود صحبت کند تا مشخص کند کدام آزمایش در مورد او مناسب‌تر است.

تست کم خونی در منزل

کیت‌های تست خانگی در دسترس هستند که می‌توانند سطوح خونی مرتبط با کم خونی را تجزیه و تحلیل کنند:

آزمایش‌هایی برای اندازه‌گیری هموگلوبین، پروتئینی که در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود و ممکن است در کم خونی دچار کمبود باشد. آزمایش هایی برای اندازه گیری سطح پروتئین فریتین در خون که ممکن است نشان دهنده کمبود آهن باشد. این کیت ها شامل گرفتن یک قطره خون پس از کشیدن نوک انگشت است. آزمایش در خانه، کم خونی را تشخیص نمی دهد و جایگزینی برای مراقبت های پزشکی یا آزمایش های سفارش شده توسط پزشک و انجام شده  کنترل شده نیست.

منابع

منابع زیر اطلاعاتی در مورد انواع، علل، علائم و درمان کم خونی ارائه می دهد:

کتابخانه ملی پزشکی: کم خونی

انجمن هماتولوژی آمریکا: کم خونی

آکادمی پزشکان خانواده آمریکا: کم خونی

راهنمای مرک: مروری بر کم خونی

آموزش به روز بیمار: کم خونی ناشی از آهن کم در بزرگسالان (فراتر از اصول)

سخن آخر

همان طور که گفته شد، برای تشخیص زود هنگام  بیماری کم خونی نیاز است که به صورت دوره ای و با تشخیص پزشک معالج آزمایشات کم خونی در آزمایشگاه ها معتبر انجام گرفته و با توجه به نتایج به دست آمده، فرد بیمار معالجه گردد.